Dorota, Dorothée, księżna Żagania i Dino, c. 1830

Po śmierci Talleyranda, Dorota przeniosła się do byłego majątku jej ojca na Dolny Śląsk. Tu prowadziła ożywioną działalność kulturalną i charytatywną, a jej pałace w Żaganiu i Zatoniu stały się istotnymi ośrodkami życia politycznego i kulturalnego w okolicy. Utrzymywała ścisłe związki z wieloma władcami i artystami, bywali u niej m.in. król Fryderyk Wilhelm IV czy Franciszek Liszt, korespondowała m.in. z Chopinem i Aleksandrem Fredrą.

Tragiczny wypadek miał miejsce w czerwcu 1861 roku. Dorota zmarła 19 września 1862 roku w Żaganiu. Na jej pogrzeb z terenu księstwa przybyło 10 tysięcy ludzi. Pochowana została w kościele św. Krzyża w Żaganiu, którego przebudowę na rodzinną nekropolię ufundowała w 1849.

W 1793 roku w książęcej rodzinie Piotra i Doroty Birona przyszła na świat Dorota - dziewczynka o kruczoczarnych włosach. Nikt pewnie się nie spodziewał, po najmłodszej z czterech córek, że będzie ozdobą europejskich salonów i jedną z najbardziej wpływowych kobiet XIX wieku. Rodzice - książęta kurlandzcy związani blisko z dworem Stanisława Augusta Poniatowskiego sprzedali carycy Katarzynie Kurlandię i przenieśli się do Żagania. Po upadku Polski żagański dwór stał się schronieniem dla królewskich muzyków, rzeźbiarzy i aktorów. W takiej atmosferze dorastała mała Dorota. Niewątpliwie największy wpływ na kształtowanie jej osobowości miał jej wychowawca i nauczyciel Scypion Piattoli. Był on cichym współtwórcą Majowej Konstytucji i bibliotekarzem ostatniego króla Polski. Jako obywatel świata miał jednak wieki sentyment do Polski i nie mogąc pogodzić się z przystąpieniem króla do zdrajców z Targowicy wypowiedział mu posłuszeństwo. Człowiek ten zaszczepił w młodej dziewczynie gruntowną znajomość polskiej kultury i historii. On też w młodym sercu podsycał uczucie do księcia Adama Czartoryskiego, którego chciał widzieć jako przyszłego męża Doroty. Rodzice jednak ułożyli się z Maurycym de Talleyrandem-Perigord, który zabiegał o rękę Doroty dla swojego bratanka Edmunda de Talleyranda-Perigord. Znaczący wpływ na decyzję miało osobiste zaangażowanie w sprawę cara Aleksandra I. Posłuszna woli rodziców w wieku 16 lat wyszła za mąż i wyjechała do Francji.

Małżeństwo wkrótce okazało się koszmarem. On hulaka, próżniak i hazardzista nie stwarzał nawet pozorów wierności. Ona dama dworu cesarzowej Marii Ludwiki, inteligentna, ambitna i gruntownie wykształcona systematycznie zdobywała uznanie otoczenia. Burzliwe losy związku, rozstania i powroty kończą się ostatecznie separacją. Niewątpliwy talent do zjednywania sobie przyjaciół, niezależny sposób myślenia i nietuzinkowa uroda to atrybuty, które szybko dostrzegł wuj Edmunda - minister Maurycy de Talleyrand. Wprowadził Dorotę na europejskie salony, gdzie szybko zyskała szacunek i poważanie, stając się najbliższą przyjaciółką i powiernicą Talleyranda. Aktywnie uczestniczyła w Kongresie wiedeńskim, u boku Maurycego prowadziła w Londynie francuską ambasadę. Znała chyba wszystkich najwybitniejszych tamtych czasów: Napoleona I i Wellingtona, Meternicha i Palmersona, Aleksandra I i Fryderyka Wilhelma IV, Ludwika Filipa i C. Cavoura.

Ale zainteresowania Doroty nie ograniczały się do świata polityki. Wyniesione z domu zamiłowanie do kultury i sztuki owocowały przyjaźniami z wieloma pisarzami, kompozytorami malarzami (R. Wagner, Delacroix, V. Hugo, H. Balzac). Z każdym potrafiła znaleźć wspólny język. Nikt nie mógł oprzeć się jej osobistemu urokowi. W 1817 roku uzyskała honorowy tytuł księżnej Dino.

Po śmierci Maurycego Talleyranda, który uczynił ją generalną spadkobierczynią, Dorota de Talleyrand wyjechała z Francji i osiedliła się w małym barokowym pałacyku w Zatoniu koło Zielonej Góry. Stanowił on część jej posagu. Lasy, łąki, plątające się pod nogami kury, jakże to wszystko musiało być inne od pałacowego zgiełku, z którym nie rozstawała się przez 30 lat. Księżna przestawia swój rytm życia i układa je na nowo. Pisze pamiętniki, porządkuje przechowywane z pieczołowitością listy od Czartoryskiego i Talleyranda. Odżywają w niej wspomnienia o księciu Poniatowskm, Grassim, Torwaldsenie. Coraz częściej spogląda z rozrzewnieniem na miniaturowy portret w medalionie Scypiona Piattollego, z którym się nigdy nie rozstawała. Wizytując okoliczne parafie, z wielką radością uczestniczyła we mszach odprawianych po polsku. Ale wspominanie przeszłości nie wypełniło jej życia do końca, ona tylko zbierała siły na nowe zupełnie nieznane jej dotychczas zadania. Spoglądając na oddalony o 40 kilometrów od Zatonia Żagań będący rodowy majątkiem rozpoczęła prawniczą batalię z siostrzeńcem o przejęcie praw nie tylko do pałacu, ale i do całego księstwa. Po 4 latach w roku 1844 otrzymała patent lenny od króla pruskiego i jako księżna żagańska powróciła do rodzinnego domu.

Dwie dekady panowania księżnej, to okres wielkiego rozkwitu księstwa. Szeroko zakrojone prace przy przebudowie pałacu w Zatoniu i Żaganiu oraz zakładanie parków idą w parze z wielkimi przedsięwzięciami filantropijnymi. Melioruje grunty, buduje wały przeciwpowodziowe, zatrudniając przy pracach zawsze najuboższych. Otacza ludzi opieką medyczną, z czasem buduje szpital w Żaganiu.

Funduje ochronki, szkoły i stypendia dla zdolnych dzieci chłopskich. Świadomie podejmuje działania o charakterze ekumenicznym. W budowanych szkołach nakazuje naukę katolikom i ewangelikom. Przy szpitalu stawia kaplicę wspólną dla wszystkich wyznań. Nic dziwnego, że zawierucha rewolucyjna 1848 roku jaka przetoczyła się przez całą Europę nie dotknęła jej włości. Któż by śmiał targnąć się na tak panująca księżną. I pewnie tą zwykłą wdzięczność prostego ludu ceniła sobie bardziej od atmosfery gęstej, od salonowych flirtów i intryg do jakich przywykła przez większość przeżytych lat. Wprawdzie Dorota de Talleyrand związała swoje życie z cząstką ziemi na krańcu Europy, to jednak Europa nie zapomniała o niej. Do Zatonia, a potem Żagania przyjeżdżali jej przyjaciele: król pruski Fryderyk Wilhelm IV, Franciszek Liszt, hrabia F. Lichnowski, Aleksander von Humboldt czy arcybiskup Dippenbrock.

Kiedy po ciężkiej chorobie na jaką zapadła po wypadku, do jakiego doszło podczas jazdy powozem z Zatonia do Żagania, zmarła 19 września 1862 roku. Za trumną razem z książętami szli zwykli mieszkańcy Żagania i chłopi, nawet z najdalej oddalonych wiosek księstwa. Dziesięcio-tysięczny kondukt żałobny żegnał swoją ukochaną księżną, towarzysząc jej do bram kościółka św. Krzyża, który kazała podnieść kilka lat wcześniej z ruiny.

wg http://www.naszezatonie.org.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=42&Itemid=130&lang=pl