W dzisiejszych czasach na nowo powrócił temat reformy samorządu miejskiego i lokalnego. Warto przypomnieć, jak tego typu pomysły realizowano w praktyce ponad 200 lat temu, przy wsparciu wszystkich władz szczebla centralnego.
Rzeczpospolita Pawłowska (lit. Paulavos respublika) – republika samorządowa utworzona w granicach I Rzeczypospolitej we wsi Pawłowo (dawniej Merecz) kołoWilna, w której właściciel wsi, ksiądz Paweł Ksawery Brzostowski[1], w roku 1769 zastąpił pańszczyznę oczynszowaniem i nadał chłopom wolność osobistą. Rzeczpospolita Pawłowska obejmowała obszar ponad 3 tys. hektarów, miała własną konstytucję, herb, pieniądze, sejm, skarb, kasę samopomocy i szkołę[2]. W sumie republika księdza Brzostowskiego w Pawłowie funkcjonowała 25 lat.
Historia
W roku 1767 roku wieś wraz z przyległościami nabył ksiądz kanonik wileński Paweł Ksawery Brzostowski, który od swego imienia nazwał ją Pawłowem. W roku 1769 zastąpił we wsi pańszczyznę oczynszowaniem oraz nadał chłopom wolność osobistą. Chłopi utworzyli samorząd gminny, nazywany sejmem. Działalność samorządu opierała się na specjalnie opracowanych przez Brzostowskiego przepisach prawnych i porządkowych, które zostały ogłoszone drukiem w 1771 roku pt. „Ustawy stosujące się do dobrego porządku i powinności osiadłych ludzi w dobrach Pawłowie czyli Mereczu”. Sejm Rzeczypospolitej zatwierdził urzędowo „rzeczpospolitę pawłowską” oraz uchwalił Konstytucję Rzeczypospolitej Pawłowskiej dnia 4 kwietnia 1791 roku czyli jeszcze przed uchwaleniem Konstytucji 3 maja. Podobne rozwiązania, polegające na oczynszowaniu gospodarstw chłopskich, zastosowali również wzorem księdza Brzostowskiego inni właściciele ziemscy, np. Joachim Chreptowicz i Stanisław Potocki[3].
Rzeczpospolitą Pawłowską odwiedził król Stanisław August Poniatowski, który prowadził z księdzem Brzostowskim korespondencję. Poniatowski odznaczył księdza Orderem Orła Białego.
Ksiądz Brzostowski po rozbiorze Polski wyemigrował do Saksonii, bojąc się prześladowań ze strony władz carskich. Powrócił jednak już w 1800 roku do Turgiel, gdzie zmarł w 1827 roku. Pochowany został w Rukojniach. Jego nagrobek Rosjanie sprofanowali i zniszczyli[3].
Wojska Republiki Pawłowskiej wzięły udział w insurekcji kościuszkowskiej. Rzeczpospolita Pawłowska przestała istnieć po upadku powstania listopadowego, w którym chłopi pawłowscy masowo wzięli udział. Po klęsce powstania na pawłowian spadły prześladowania ze strony władz carskich, które m.in. zamieniły kościół na cerkiew.
opr. A. Fularz na podst. Wikipedii
Bibliografia
- Paweł Ksawery Brzostowski „Pawłów od r. 1767 do r. 1795 od jednego domowego przyjaciela opisany”, Wilno, Warszawa 1811
- Zygmunt Józef Przychodzeń „Wilnianie zasłużeni dla Litwy, Polski, Europy i Świata”, Nasz Czas 38 (577), 2002 r.
- „Ustawy stosujące się do dobrego porządku i powinności osiadłych ludzi w dobrach Pawłowie czyli Mereczu”, Wilno, dwa wydania: 1771, 1791
- Julian Bartyś, „Rzeczpospolita Pawłowska na tle reform włościańskich w Polsce w XVIII wieku”, Iskry, Warszawa 1982, ISBN 83-207-0412-X
Przypisy
- Zygmunt Józef Przychodzeń: WILNIANIE ZASŁUŻENI DLA LITWY, POLSKI, EUROPY I ŚWIATA. [dostęp 2011-07-31].
- Leszek Wątrobski „Rzeczpospolita Pawłowska”, The Sumit Times, Vol. 9, Issue No. 26/2002.
- Rafał Geremek. Raj dla chłopów, czyli Rzeczpospolita Pawłowska. „Newsweek”, 5 maja 2010.