W związanym z kręgami amerykańskiej władzy czasopiśmie Foreign Polity ostatnio ukazał się artykuł Malcolma Bryne (z 18 sierponia 2013) pt. "CIA przyznaje że było za irańskim zamachem stanu ("CIA Admits It Was Behind Iran's Coup"). Amerykańskie Narodowe Archiwum Bezpieczeństwa opublikowało szczegóły tej operacji (por. http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB435/ ) która po latach stanęła Amerykanom kością w gardle.
Części tej dokumentacji opublikowano już w 1981 roku, ale bez działu pt. "operacje niejawne", a ostatnio- udostępniono historykom cały zapis tych wydarzeń sprzed pół wieku. Były to wydarzenia które doprowadziły do sekwencji wydarzeń skutkujących obecną rolą kobiety w społeczeństwie Iranu.
Dr Mohammad Mosaddegh (pers. محمد مصدق Moḥammad Moṣaddeq, alternatywny często spotykany zapis nazwiska po polsku: Mosaddeq) (ur. 19 maja 1882 wTeheranie, zm. 5 marca 1967 w Ahmadabad-e Mosaddeq) − demokratycznie wybrany premier Iranu, urzędujący w latach 1951-1953. Doktor prawa. W 1951 roku wybrany Człowiekiem Roku przez tygodnik Time.
Mosaddegh był liberałem i demokratą, człowiekiem francuskiej formacji myślowej[1]. W czasie swoich rządów negocjował z Wielką Brytanią warunki eksploatacji złóż ropy naftowej, jednak w obliczu braku porozumienia, doprowadził do nacjonalizacji przemysłu naftowego, znajdującego się wówczas w rękach Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej (dziś koncern BP).
28 kwietnia 1951 roku został wybrany przez Majlis (irański parlament) premierem rządu stosunkiem głosów 79-12. Wkrótce po objęciu sterów rządu, doprowadził do nacjonalizacji (przejęcia z rąk brytyjskich) Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej. W odpowiedzi na ten krok, Wielka Brytania wycofała swoich specjalistów z rafinerii w Abadanie, wydała embargo na handel z Iranem i rozpoczęła blokadę portów irańskich.
W 1951 roku Wielka Brytania skierowała kwestię nacjonalizacji kompanii naftowej do ONZ. Premier Mosaddegh wybrał się osobiście do Nowego Jorku, gdzie na forum ONZ przedstawił stanowisko Iranu. Jego wystąpienie okazało się wielkim sukcesem dyplomatycznym, jednak w najmniejszym stopniu nie doprowadziło do zakończenia konfliktu.
W 1952 roku Mosaddegh zażądał od szacha przekazania zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi (interpretowaną wówczas jako prawo do nominacji ministra obrony) na ręce rządu wybieranego przez parlament. Szach odmówił, zaś Mosaddegh złożył rezygnację. 16 lipca 1952 Majlis wybrał na stanowisko premiera Ahmada Ghavām, probrytyjskiego byłego dziennikarza. Ghavām rozpoczął rządy od wznowienia negocjacji z Wlk. Brytanią i zapowiedział rozliczenie Mosaddegha z decyzji o nacjonalizacji.
Wybór nowego premiera i jego działania spowodował natychmiastowy wybuch niezadowolenia społecznego, który ogarnął cały kraj i obejmował wszystkie grupy społeczne i polityczne - od komunistów z partii Tudeh po radykałów religijnych pod przewodnictwem Ajatollaha Kashani. Wobec takiego rozwoju wydarzeń, szach obawiając się nawet utraty tronu, zdymisjonował Ghavāma zaledwie po pięciu dniach jego rządów i zaproponował stanowisko ponownie Mosaddeghowi, tym razem zrzekając się kontroli nad armią.
Mosaddegh, obawiając się zamachu stanu ze strony brytyjskiej, zerwał stosunki dyplomatyczne z Wielką Brytanią i wydalił wszystkich dyplomatów (i pracowników wywiadu zarazem).
Mosaddegh w szybkim tempie przeprowadził wiele reform politycznych i społecznych m.in. wprowadził wolność słowa i zgromadzeń, umożliwił legalne działanie organizacjom lewicowym w tym partii komunistycznej Tudeh, zapoczątkował działania zmierzające do zmiany struktury własności ziemi na wsi (reforma rolna).
W styczniu 1953 roku urząd Prezydenta Stanów Zjednoczonych objął popierany przez Partię Republikańską Dwight Eisenhower, który od początku swojej prezydentury rozpoczął walkę z komunizmem. Brytyjczykom za pomocą propagandy i fałszywych informacji wywiadowczych udało się przekonać Eisenhowera i jego doradców o konieczności reakcji w Iranie w obawie przed objęciem rządów przez komunistów i dostaniem się Iranu w strefę wpływów Związku Radzieckiego.
W zamachu stanu przeprowadzonym przez CIA w sierpniu 1953 pod kryptonimem Operacja AJAX został pozbawiony stanowiska. Nowy proamerykański rząd wytoczył mu proces o "zdradę stanu", w wyniku którego został osadzony w areszcie domowym w Ahmadabad-e Mosaddeq niedaleko Kazwin, gdzie zmarł w 1967 roku .
Każda ideologia znalazła swoje odbicie w chłonnych umysłach Irańczyków. Każdy kaprys mody (tak, mody!) odcisnął się w ciągu XX stulecia w Iranie. To tu kobiety nosiły krótkie spódniczki, piętrowe tapirowane fryzury (wystarczy sobie przypomnieć piękną cesarzową Soraję, ubieraną przez wszystkie światowe domy mody), to tu zrywano im z twarzy chusty, to tu dzisiaj nastolatki w służbie narodu zwracają uwagę starszym paniom, że im się obluzował czador.
wg http://www.e.czaskultury.pl/czytanka/literatura/1209-w-czadorze-i-bez-przez-xx
wg Wikipedia, opr. Adam Fularz