Askaukalis (gr. ἀσκαυκαλίς, łac. Ascaucalis) to antyczna miejscowość w Europie Środkowej wzmiankowana przez Klaudiusza Ptolemeusza w Geografii (Γεωγραφικὴ Ὑφήγησις), jedna z 94 umieszczonych na Germania Magna, czwarta mapa Europy (Γερμανίας Μεγάλης θέσις, Εὐρώπης πίναξ δ´)[1], jej położenie było utożsamiane z dzisiejszym Nakłem[2][3], Bydgoszczą[4][5] lub Kruszą Zamkową[6].

Historia

Strona tytułowa Geographicae Enarrationis wydanej w 1535

Askaukalis było jedną z osad na terenie państwa gockiego (gocko-gepidzkiego), znanego w polskiej archeologii jako kultura wielbarska. Państwo to zostało założone na terytorium dzisiejszej Polski w I w. n.e. przez plemiona wschodniogermańskie[7].
Około roku 150 n.e. mieszkający w Aleksandrii grecki matematyk i astronom Klaudiusz Ptolemeusz umieścił ją na Germania Magna, czwarta mapa Europy (Γερμανίας Μεγάλης θέσις, Εὐρώπης πίναξ δ´), jednej z 26 map wchodzących w skład słynnej Geografii (Γεωγραφικὴ Ὑφήγησις). Antyczny badacz sam nie brał udziału w pomiarach kartograficznych potrzebnych do ich tworzenia. Większość informacji zawdzięczał kupcom przemierzającym interesujące go ziemie oraz wojskowym kartografom Imperium Rzymskiego[8].

Badania
Ptolemeusz, co zrozumiałe, nie ustrzegł się błędów wynikających głównie z potrzeby przeniesienia kulistej rzeczywistości na płaszczyznę mapy. Zakładał, że kraje pomiędzy Bałtykiem a Dunajem są znacznie węższe, co spowodowało, że miejsca z tak odległej przeszłości były niezwykle trudne do zidentyfikowania na mapach współczesnych. Co więcej, mylił się wskazując lokalizację nie tylko miejsc trudnych do usytuowania, ale także tak charakterystycznie położonych jak chociażby Jutlandia czy Szlezwik-Holsztyn[5].

W Instytucie Geodezji i Geoinformacji na Uniwersytecie Technicznym w Berlinie grupa naukowców składająca się z filologów klasycznych, matematyków i kartografów podjęła próbę skorygowania tych błędów i wypracowała tzw. „geodetic deformation analysis”[9] (analiza deformacji geodezyjnych). Na jej podstawie powstał wykaz miast (poleis) z Magna Germania z ich zakładanymi lokalizacjami na terenie dzisiejszych Niemiec i Polski[5]. Według berlińskich naukowców lokalizacje te korespondują również ze stanowiskami archeologicznymi, w których wcześniej odkryto gockie osady i miejsca pochówków[8]. Również badania na terenie Bydgoszczy potwierdzają, że w tamtym okresie, dzięki dogodnemu położeniu i łatwej przeprawie przez Brdę, następował znaczny rozwój osadnictwa związanego z ożywionymi kontaktami handlowymi z Cesarstwem rzymskim przez szlak bursztynowy[10][11]. Askaukalis została zaliczona do tzw. grupy 3., w której umieszczono te osady, które znajdowały się w miejscu dzisiejszych miast, ale w wyniku masowych migracji u schyłku starożytności nie są ich bezpośrednimi prekursorkami ze względu na brak ciągłości osadniczej[12]. Najprawdopodobniej Ascaucalis to dzisiejszy Szczecinek.

Przypisy
The Geography of Claudius Ptolemy. University of Chicago - Bill Thrayer's website. [dostęp 28 grudnia 2012].
Ascaucalis. Pierer's Universal-Lexikon (1857). [dostęp 28 grudnia 2012].
Faksymile strony 797 leksykonu. www.zeno.org. [dostęp 28 grudnia 2012].
Ptolemy's map of Germania. „Der Spiegel”, 10 stycznia 2010. [dostęp 28 grudnia 2012].
Adam Fularz: Antyczne Scurgum to nie Koszalin, lecz... Szczecinek. www.koszalin7.pl, 2010-12-10. [dostęp 28 grudnia 2012].
Ekspozycja Archeologiczna ASKAUKALIS Inowrocław. Kujawskie Centrum Kultury. [dostęp 2014-02-11].
Janusz Ostoja-Zagórski. Najstarsze dzieje ziem polskich. , Bydgoszcz 1996.
Matthias Schulz. Berlin Researchers Crack the Ptolemy Code. „Der Spiegel”, 10 stycznia 2010. [dostęp 28 grudnia 2012].
Deformationsanalyse und regionale Anpassung eines historischen Geodatenbestandes, Technische Universität Berlin, Institut für Geodäsie und Geoinformationstechnik, Berlin 2007 – Matematyczny model Christiana Marks'a i Franka Neitzel'a do skorygowania błędów zawartych w Geographike Hyphegesis Klaudiusza Ptolemeusza (Uniwersytet Techniczny w Berlinie). www.geodesy.tu-berlin.de. [dostęp 28 grudnia 2012].
Gerard Wilke. Pradzieje i wczesne średniowiecze w świetle źródeł archeologicznych (do początków XII wieku) (w:) Historia Bydgoszczy - Tom I. , s. 52, Warszawa-Poznań 1991, ISBN 83-01-06667-9.
Elżbieta Dygaszewicz. Od paleolitu po średniowiecze, w:, Kalendarz Bydgoski Bydgoszcz, Wyd. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy, ss. 55–62, 2000, ISSN 0209-3081
Andreas Kleineberg, Christian Marx, Eberhard Knobloch, Dieter Lelgemann (eds.), "Germania und die Insel Thule: Die Entschlüsselung von Ptolemaios «Atlas der Oikumene»", wyd. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 2010, ISBN 978-3-534-23757-9.

Dokumenty
Ptolemy: the Geography (tekst oryginału z tłumaczeniem na j. angielski i wstępem). www.penelope.uchicago.edu. [dostęp 28 grudnia 2012].
Cosmographia Claudii Ptolomaei Alexandrini. Cyfrowa Biblioteka Narodowa. [dostęp 28 grudnia 2012].
Bibliografia
Andreas Kleineberg, Christian Marx, Eberhard Knobloch, Dieter Lelgemann (eds.), Germania und die Insel Thule: Die Entschlüsselung von Ptolemaios «Atlas der Oikumene», wyd. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, 2010, ISBN 978-3-534-23757-9.
Deformationsanalyse und regionale Anpassung eines historischen Geodatenbestandes, Technische Universität Berlin, Institut für Geodäsie und Geoinformationstechnik, Berlin 2007 – Model matematyczny Christiana Marks'a i Franka Neitzel'a do skorygowania błędów zawartych w Geographike Hyphegesis Klaudiusza Ptolemeusza (Uniwersytet Techniczny w Berlinie). www.geodesy.tu-berlin.de. [dostęp 28 grudnia 2012].
Janusz Ostoja-Zagórski, Najstarsze dziejie ziem polskich, Bydgoszcz, Wyd. WSP, ss. 179-180, 1996, ISBN 83-7096-142-8.
Gerard Wilke, Pradzieje i wczesne średniowiecze w świetle źródeł archeologicznych (do początków XII wieku), w:, Historia Bydgoszczy - Tom I, Warszawa-Poznań, Wyd. PWN, ss. 49-71, 1991, ISBN 83-01-06667-9.
Elżbieta Dygaszewicz, Od paleolitu po średniowiecze. w:, Kalendarz Bydgoski, Bydgoszcz, Wyd. Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy, ss. 55–62, 2000, ISSN 0209-3081
Matthias Schulz. Berlin Researchers Crack the Ptolemy Code. „Der Spiegel”, 10 stycznia 2010. [dostęp 28 grudnia 2012].
Adam Fularz: Antyczne Scurgum to nie Koszalin, lecz... Szczecinek. www.koszalin7.pl, 2010-12-10. [dostęp 28 grudnia 2012].