Polska historia przedkatolicka jawi się dla naukowców jako baśnie lub mity. Po części jest to zrozumiałe- dawne kroniki pełne są nieprawdopodobnych połączeń epok, a postaci historyczne nie trzymają się zwykłej datacji historycznej. Epoki i opowiedziane historie- nie pasują. Trudno uchwycić elementy pozwalające czasowo zidentyfikowac różne historie. Ale- być może- już w przeszłości takie elementy wychwycono? Okazuje się, że tak.
Popiel I, wg "Pocztu królów bałwochwalców"
Czy udało się odkryć zagadkę powstania Polski?
Sądząc ze źródeł, wkrótce może minąc rocznica 1350-lecia powstania Polski. Datę tą można określić jedynie- bardzo ogólnie, zgrubnie. Po śmierci Popiela I, miał panować jego syn, pełen wszelkich niecnót Popiel II, który- zakończył w dość spektakularny sposób historię wielkiego imperium lechickiego. Z szeregu małych państw powstałych po rozpadzie wielkiego imperium, nad którymto zdarzeniem łzy ronili średniowieczni polscy kronikarze, powstała "malutka Polska". Stało się to około 1350 lat temu.
Jednakże naukowcom udało się rozwiązać jedną z wielkich zagadek- udało im się ustalić pewną istotną zbieżność pozwalającą na datowanie tych wydarzeń w historycznym kontekście. Trudno zreszta mówić o ostatecznym rozwiązaniu zagadki władców przedkatolickich, ale - udało się to wyjasnić z dość dużym prawdopodobieństwem. Możliwe, że znaleziono właściwą interpretację.
Badacze przez lata głowili się nad zagadką władców pogańskich, przedstawionych w większosci polskich kronik średniowiecznych. Wszystkie kroniki, które sięgają przed epokę władców katolickich, opisywały władców z czasów przedkatolickich. Okazuje się, że udało się zidentyfikować pewne informacje, które dla statystyków okazały się przekonywującą interpretacją. Czy przekonają historyków? To się jeszcze okaże.
Kluczem do zagadki jest 22 synów władcy Samona, Zamo. Jest to nadwyraz duża liczba potomków, które władca ten zrodził z wielu nałożnic. Statystyczne prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest stosunkowo małe. Badacze już dość dawno odkryli zastanawiającą zbieżność kroniki Fredegara, któryto kronikarz opisuje te wydarzenia, z doniesieniami polskich kronik średniowiecznych, rozwodzących się dość wytrwale nad 21 lub 22 synami Leszka III. Był to jeden z władców przedkatolickich, który swoje imperium podzielił po swojej śmierci pomiędzy swoich synów, m.in. Popiela I.
Zarówno Samon jak i Leszek III cechowali się podobnymi taktykami prowadzenia wojen, byli- sprytni, chytrzy- i to właśnie oznacza imię Leszek, lub Lestek: w taki sposób jest w kronikach tłumaczona jego etymologia.
Oboje władcy panowali nad ogromnymi imperiami, oboje byli sprytni, i- oboje mieli zastanawiająco duza liczbę synów. Jeśłi przeprowadzimy obliczenia za pomocą rachunku prawdopodobieństwa, obliczając ile władców w całej historii mogło spełniać te warunki, okaże się że suma tych prawdopodobieństw jest zadziwiająco wysoka. Nie da się oczywiście z całą pewnością stwierdzić że Leszek III to Samon z kroniki Fredegara, czy z podobizny z fresku w rotundzie znojemskiej, ale istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że interpretacja ta jest poprawna. Niemniej, należy zastrzec niewielki margines błędu.
Hapaks legomenon
Głównym tematem części historycznej Merkuriusza Polskiego dla okresu przed 1000 n.e. jest opisywanie i komentowanie hapaks legomenon.
Hapaks legomenon (gr., rzecz raz powiedziana; ἅπαξ hapaks - etym. jednym umocowaniem, jednym wbiciem – stąd: jeden raz, raz, raz na zawsze; λεγόμενον legomenon – rzecz mówiona) to słowo, wyrażenie, forma stylistyczna, która występuje tylko jeden raz w danym dokumencie, lub jest poświadczona jednym cytatem.
Samon oraz Leszek III jako hapaks legomenon
Tego typu jednorazowe wzmianki są bardzo częste dla okresu przed 1000 n.e., z uwagi na nieliczne źródła, przez co ten okres generalnie pominięto w historii nauczanej w ramach polskich struktur szkolnictwa wyższego. Dość niesłusznie- moim zdaniem. Pominięto też legendy, przekazy kronikarskie etc., jeśli dany temat był w nich hapaks legomenon, a więc występował jednokrotnie- co zwykle było najczęstsze. Popiel I i jego okres panowania może zostać wyjaśniony przez hapaks legomenon w kronice Fredegara.
Znajduje się w niej rozdział o potężnym księciu słowiańskim Samonie który miał spłodzić 22 synów- podobna wzmianka nie pojawia się w żadnych innych źródłach- poza może polskimi kronikami ze średniowiecza, donoszącymi o władcy mającym bardzo podobna liczbę synów. W niniejszym artykule staram się zidentyfikować tego władcę w polskich kronikach historycznych na podstawie podobieństw opisów, oraz podkreślam wysokie prawdopodobieństwo statystyczne poprawności takiej interpretacji. Jednym z jego licznych synów- najważniejszym, wywyższonym przez ojca- Leszka III- synem z "prawego łoża"- miał być Popiel I.
Popiel jako Osszerich
Lechia opisywana w czasach Popiela I była gigantycznym państwem, i często jej istnienie było wręcz zaprzeczane przez historyków. Niemniej- Rzesza Samona także była ogromnym państwem, wobec czego Lechia może być z dużym, nawet bardzo dużym prawdopodobieństwem Rzeszą lub Państwem Samona. To krótkotrwałe, wieloplemienne państwo miało funkcjonować co najmniej w latach 623–660 (zdaniem innych autorów - co najmniej istniało w latach 623–658 lub 626–661). Jak chce polska tradycja kronikarska z epoki Średniowiecza, i jak możnaby domniemywac z podoieństwa postaci Samona i Leszka III, państwo Samona- Leszka III miało się przerodzić w federalny twór o umownej nazwie Państwo Popiela I. Było ono kontynuacją Rzeszy Samona, Państwa Samona, ale miało już inny ustrój. Przypominało federację, opartą na rządach synów Samona (Leszka III).
Prawdopodobieństwo statystyczne
Interpretacje wielu autorów współczesnych, XX-to i XIX- wiecznych lokują czasy końcowego, schyłkowego okresu państwa Lechia w epoce Popiela I i Popiela II, bezpośrednio po rządach kupca Samona (* ok. 600; † ok. 658/659).
Dzięki analizom porównawczym opisów kronikarskich, udało się ustalić wysokie prawdopodobieństwo poprawnej interpretacji tych zdarzeń, m.in. na podstawie wyjątkowo dużej liczby synów (22 synów) Samona. Władcę znanego jako Samo, Zamo, Samon połączono z Leszkiem III - władcą opisanym jako władca Lechii w polskich kronikach średniowiecznych. Wg tychże źródeł Samon- Leszek III miał być biologicznym ojcem Popiela I oraz dziadkiem Popiela II.
Polskie kroniki średniowieczne wymieniają 21 imion synów Leszka III, kronika Fredegara donosi o 22 synach Samona. Podobieństwo to sugeruje z wysokim prawdopodobieństwem statystycznym, iz chodzi o jedną i tą sama postać historyczną, a Leszek III z polskich kronik- to po prostu Samon.
Opisy obu władców - możliwe że odnoszące się do jednej osoby, były wskazywane przez wielu autorów jako bardzo podobne, a taka interpretacja "epoki końcowej Lechii" znana jest od dość dawna. Jeśli Popiel I był władcą następującym bezpośrednio po Leszku III, a ów Leszek III byłby Samonem, to rządy Popiela I, jego syna, miałyby się rozpocząć ok. 658- 662 r.n.e. Popiel I, jako następca Leszka III, jest opisany dość pobieżnie w wielu źródłach. Kronikarze kłócą się o daty jego panowania.
Popiel I w polskich kronikach
wg Kronika Lechitów i Polaków: z dawnego Rękopismu Biblioteki Willanowskiéy ... Autorzy Godzisław Baszko
O ZAMKACH POBUDOWANYCH PRZEZ DWUDZIESTU SYNÓW LESZKA: ZKĄD JASNO WIDZIEĆ, JAK
DALEKO NIEGDYŚ ROŚCIĄGAŁY SIĘ KRAINY POLSKIE, KTÓRE TERAZ NIEMCY POSIADAJĄ.
Wspomniawszy synów Leszka z pobocznego łoża, nie mogę zamilczeć o ich
księstwach, posiadłościach i miastach, które oni założyli i osadzili, aby
potomni Polacy wiedzieli, ile naród Niemiecki uszczuplił krajów Polskich,
gdy wszystkie owe ziemie i powiaty Niemcy pod swoje zagarnęli panowanie, lubo po
włościach i osadach wiejskich jeszcze dotąd utrzymuję się ród i język
Słowiański.
Bolesławowi więc, najstarszemu z synów pobocznych Leszka, Barwinowi
i Bogdalowi wyznaczone było Pomorze dolne; Kazimierzowi i Władysławowi Kaszuby,
Jaxie i Semianowi Serbia, Wratysławowi Rascya (Rania); Przybysławowi,
Czestmirowi i Oddonowi Dytywonia (Ditivonia), teraz Holzacyą zwana;
Przemysławowi, Ziemowitowi i Ziemowysłowi Zgorzelica, która z niemiecka zowie
się teraz Brandeburgią; innym zaś niektóre w tych krajach dzielnice, z dodatkiem
puszcz leśnych i borowisk.
Założył zaś Wisław gród Międzyborze, zwany teraz
Magdeburgiem; Sobiesław gród Dalen, który dziś Dalembergiem zowią; Wizymir zamek
i miasto na brzegu morza północnego, nazwane od jego imienia Wizmar
(Viszimiria), które i dotąd tem imieniem mianują. Inni jak wiadomo, następujące
wystawili grody: Brzemię (Bremen), gród na pograniczu Westfalczyków i Fryzów
położony, a ztąd tak nazwany, że brzemię nieprzyjacioł wstrzymywał, brzemię
bowiem w Słowiańskim języku znaczy ciężar. Lunę, gród zwany teraz Lunborgiem,
leżący na skale bardzo wysokiej, którą zewsząd szerokie płaszczyzny otaczają,
zkąd też nazwę swoję otrzymał; Słowianie bowiem zowią łuną blask księżyca
przyświecającego w nocnej porze. Zamek i miasto Bukowiec, od Niemców przezwane
Lubik, acz Słowianie w pobliżu mieszkający po dawnemu je zowią. Bacibor
(Raczibor) tudzież Zweryn i Lubow, który że miał być założony, od jakiegoś
Miklona. Niemcy nazwali go Mikelburgiem, a książąt w nim panujących
Mikelburgskiemi; od pól zaś przyległych i nader obszernych zwany jest
Magnopolem, wyrazem złożonym z dwóch różnojęzykowych, Łacieskiego i
Słowiańskiego. Iłów (Gilow) od iłowatości ziemi; Rostoki, od wylewu i roztoku
wód; Werlę, od srogości; zamek Zwanowo od wołania czyli zwania, zwać bowiem
znaczy po Słowiańsku wołać; Ostrów, od wyspy i ostrowu, na którym stoi.
Niemniej Cieszyn (Theschin), Marłowo, Bolel, Trzebieszowo, i wiele innych miast i
miasteczek, zamków i grodów, które od owych dwudziestu synów Leszka, tudzież ich
synów i wnuków, ponad oceanem Sarmackim i morzem północnem, między jeziorami,
wyspami i puszczami, pobrzeże to otaczającemi, założone zostały, a które dla
obfitości kraju i zysków nadmorskich zaludnia wielka liczba mieszkańców, zkąd
też ze wzrostem ludności nowe i nader liczne w tych stronach pobudowały się
miasta.
Że bowiem mniej tu ku północy dopiekają skwary słoneczne, a zima raczej
śnieżna i mroźna panuje, tem więcej przeto okolice te sprzyjają zdrowiu
ludzkiemu i rozadzaniu się tak ludzi jako i roślin.
POPIEL, SYN LESZKA, PO ŚMIERCI OJCA ODZIEDZICZA KORONĘ KRÓLESTWA, BRACIOM ZAŚ
SWOJEJ WŁADZY ULEGŁYM ZATWIERDZA WYDZIELONE POSIADŁOŚCI. STOLICĘ KRÓLEWSKĄ Z
GNIEZNA PRZENOSI DO ZBUDOWANEJ PRZEZ SIEBIE KRUSZWICY, GDZIE BŁOGIEGO UŻYWA
POKOJU, A NARESZCIE, NIC NIE ZDZIAŁAWSZY WAŻNEGO, I ZOSTAWIWSZY SYNA JEDYNAKA,
UMIERA.
Rozporządzeniom Leszka trzeciego, jakie był za życia względem synów swoich
wydał, we wszystkiem stało się zadosyć. Prawy bowiem syn jego Popiel, za zgodnem
braci i wszystkich panów zezwoleniem, po śmierci ojca królem i jednowładcą
Polski uznany i ogłoszony, od swych dwudziestu braci zrodzonych z nałożnic,
według przysięgi swojej i ojcowskiego nakazu, hołd należnej uległości i
posłuszeństwa odebrał.
Zapewniwszy sobie więc Popiel władzę, pozwolił wszystkim
dwudziestu braciom objąć dzielnice od ojca Leszka im wyznaczone, któremi oni
według przymiotów swych i zdolności odtąd zarządzać poczęli. Wstąpiwszy na
królestwo, sprzykrzył sobie niezadługo okolicę górzystą, w której miasto Kraków
leży, a zatęsknił do równin płaskich i otwartych. Stolicę przeto państwa z zamku
i miasta Krakowa przeniósł do Gniezna, kolebki dawnych książąt Polskich, gdzie
poprzednicy jego mieszkali. Ale i to siedlisko nie więcej mu przypadło do smaku.
Chcąc zatem potomności zostawić pamiątkę panowania swojego, na płaszczyznie
rościągłej i podającej widok daleki, ponad bagnami i jeziorami nowy założył
zamek i miasto, które nazwał Kruszwicą, i w któremi stałe obrał sobie siadło,
przeznaczając je na główną państwa swego stolicę. Zaczem wkrótce to miasto,
zaludniwszy się znaczną liczbą kupców i mieszkańców, nabrało wzrostu i zakwitło,
tak że między miastami ówczesnemi w Polsce poczesne zajęło miejsce.
Ilekroć zaś Popiel podnosił oręż dla odparcia napaści i najazdów nieprzyjacielskich, albo
prowadzenia wojny z postronnymi, zawzdy bracia nieśli mu osobiście swą pomoc,
łączyli z nim wszystkie siły swoje, i nie wprzódy powracali z wyprawy, aż po
zupełnej porażce nieprzyjaciela, albo zakończeniu wojny chwalebnym i uczciwym.
sojuszem. Żadne jednak dzieło znakomite, żaden czyn bohaterski nie uświetnił,
jak wiadomo, panowania Popiela; nie umiał on bynajmniej odświeżyć sławy ojca i
dziada, ani roztropnością w zarządzie państwa, ani dzielnością w rozszerzeniu
jego granic.
Przestawszy na utrzymaniu dziedzicznych posiadłości, i wychowawszy
jedynego syna z prawej małżonki, któremu dał własne imię Popiela, nie zapędzony
jeszcze w lata, ale zużyty i na siłach upadły, w chorobie życie zakończył.
Znano go człekiem bojaźliwym i podejrzliwym. Inne wreszcie wady można mu było
przebaczyć, ale w tem był zdrożny i dziwaczny, że czy-to z wrodzonej ułomności,
czy z przeczucia swej późniejszej przygody, w każdem uniesieniu,
klnąc się i zarzekając, bluźnił przysłowiem: żeby mnie myszy zjadły! co się.
następnie za Boskiem dopuszczeniem ziściło. W łacińskim języku zwany był
Cinereus, w niemieckim Osserich. Panować miał w Polsce przez lat wiele,
sprawując rządy jedynowładne, około roku Wcielenia Pańskiego ośmsetnego.
wg Jana Długosza Kanonika Krakowskiego DZIEŁA WSZYSTKIE za historiapolski.eu, Joannis Dlugossii Senioris Canonici Cracoviensis Opera omnia = Jana Długosza kanonika krakowskiego dzieła wszystkie. T. 2, Dziejów Polski ksiąg dwanaście. T. 1, Autor : Długosz, Jan (1415-1480), Jana Długosza Kanonika Krakowskiego DZIEŁA WSZYSTKIE. Wydane staraniem Alexandra Przezdzieckiego. Tom I. wybrał A. Fularz na podst. historiapolski.eu
Popiel I, ilustracja z dzieła ks. Jana Głuchowskiego, Icones książąt i królów polskich, 1605, cc wikimedia
Kronika polska, przez Dzierswę w końcu wieku XII. napisana: Z dodatkiem ... Autorzy Dzierswa
Popiel I, portret pędzla nieznanego malarza, cc wikimedia
Wstęp krytyczny do dziejów Polski Autorzy August Bielowski
Zasięg Rzeszy Lechickiej za czasów Popiela I
“Miedzy nie rozdzielił te wszystkie krainy, na zachod słońca y nad morzem, to iest Pomorskie, y te ktore są miedzy rzeką Elbem a miedzy Habellą, aż do morza Niemieckiego, abo Oceana wielkiego. Bolesławowi, Baruinowi y Bogdalowi Pomorską ziemię, Kazimierzowi y Władysławowi, Kaszubską ziemię. Jaxowi y Siemianowi, Serbią Saską. Wracisławowi, Rugią. Przybysławowi, Cessimirowi, y Ocie, Dytywonią, którą zowiemy Lussacyą. Przemysławowi, Semowitowi, y Ziemomysławowi, Marchią Brandeburską, od Brandeburgu tak rzeczona, ktory miasto naszy zwali Zgorzelec. Wisław dzierżał Miedzyboz, dziś zowią Dalemburg. Wisymir na brzegu morskim dzierżał Wismaryą, którą ieszcze założył Wisimir, potomek pierwszego Lecha fundatora naszego. Także y innych wiele miast, iako Brzemię, od brzemienia tak nazwane, iż tam naszy znaszali swe rzeczy: nuż Luneburg, Bukowiec, Niemcy zowią Lubek, Swerinum, Niemcy zowią Mekielburg, stąd iż gdy Cesarz Karzeł wziął to miasto pod Słowaki, dał go Mekielowi nieiakiemu, y Groffem go tam udziałał. Potym Rostok, Werle, Swanowy, Ostrow, Cieszyn, Marlow, Poleiow, Trzebeszow, Wologow, Ciasne, Wołynes, Winete, Julin, ty wszystki były w dzierżeniu naszych przodkow ktore potym znienagła pod moc Niemiecką przyszły, y opanowali ie Frankowie, Sasowie, Turyngowie, Fryzowie, Westphali, Holandy, przez niedbałość naszych przodków”.
opr. Adam Fularz